Ενα κείμενο γεμάτο (εξ)αιρετικές προτάσεις

Ενιαίο σύστημα είσπραξης εισφορών για όλα τα Ταμεία.

Του Πλάτωνa Τήνιου

Ο φιλόσοφος του δικαίου Ronald Dworkin μας θύμισε πρόσφατα την ρήση του Αρχίλοχου «Η αλεπού ξέρει πολλά μικρά πράγματα, όμως ο σκαντζόχοιρος ένα, αλλά μεγάλο» . Τι ξέρει, λοιπόν, ο σκαντζόχοιρος για την Ελληνική οικονομία;

Η Μια-αλλά Mεγάλη - Αλήθεια

Η κρίση χρέους που σήμερα μας βασανίζει δεν είναι παρά σύμπτωμα ενός βαθύτερου προβλήματος. Η κρίση της Ελλάδας είναι συνυφασμένη με όλη την πορεία της μεταπολίτευσης – είναι δηλαδή (με όρους υπολογιστή) hard-wired στο πώς ζούμε. Για να μην επαναληφθεί πρέπει να αλλάξουν ριζικά μια σειρά πράγματα στον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα συλλογικά και οι Έλληνες ατομικά αντιμετωπίζουμε την σχέση μας με την οικονομία και την παραγωγή.

Η συνειδητοποίηση της μιας μεγάλης Αλήθειας δεν αρχίζει με αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Αυτή θα έλθει –αν έλθει– ως επιβράβευση και επιστέγασμα της αλλαγής πορείας. Όχι πριν, αλλά μετά και αφού πείσουμε ότι αυτή τη φορά οι αλλαγές δεν είναι –όπως και τις άλλες φορές – απλή βιτρίνα. Αυτό που μετρά δεν είναι η προσπάθεια, αλλά το αποτέλεσμα.

Αλλά και το Μνημόνιο δεν είναι παρά το πρώτο βήμα – αγορασμένο ακριβά με δανεικά. Μας δίνει καιρό για να σχεδιάσουμε την Ζωή μετά το Μνημόνιο. Έχουμε έτσι την πολυτέλεια πριν αλλάξουμε σελίδα, να σκεφτούμε τι θέλουμε να λέει.
Συμβολικό ρόλο στην αλλαγή σελίδας θα έπαιζε και μια ουσιαστική αναθεώρηση του Συντάγματος. Αν πραγματικά εννοούν οι πολιτικές δυνάμεις τις μεγαλοστομίες για αλλαγή, δεν έχουν παρά να συμφωνήσουν μεταξύ τους και – αντί να κρύβονται υποκριτικά πίσω από διατυπώσεις που οι ίδιοι φρόντισαν να διατηρήσουν μόλις το 2007 – να παραδώσουν Σύνταγμα ανοικτό στο μέλλον και όχι φοβικό ανάχωμα σε κάθε συντεχνιακό αίτημα ή προσπάθεια αλλαγής . Αν η πλειοψηφία είναι πράγματι τόσο μεγάλη, όσο και η σύμπνοια στη ρητορική, οι αλλαγές μπορούν να έλθουν σύντομα –όσο σύντομα χρειάζεται για να πείσουν ότι οι αλλαγές είναι οριστικές και οι προθέσεις ειλικρινείς.

Ένα μάθημα: Μπορεί το Κράτος να καταργήσει την αβεβαιότητα;

Στις ΗΠΑ επί χρόνια αυτοί που έπαιζαν με τοξικά προϊόντα αγόραζαν ασφάλιση χρεοκοπίας (CDS) και έτσι θεωρούσαν ότι καλύφθηκαν απέναντι στον κίνδυνο. Μόνο πoυ όλη σχεδόν την ασφάλιση την παρείχε μια μόνο εταιρεία (η ασφαλιστική AIG). Αποτέλεσμα ήταν ότι αντί να διασπείρεται ο κίνδυνος, αυτός στην πραγματικότητα να κάνει ακριβώς το αντίθετο: συγκεντρώθηκε. Ο (υπέρμετρα) φιλόδοξος εγγυητής, οδηγήθηκε ο ίδιος στα πρόθυρα χρεοκοπίας.

Στην Ελλάδα το Κράτος χορηγούσε αφειδώς εγγυήσεις, έδιδε διαβεβαιώσεις και μοίραζε προστασία. Όλοι (και οπωσδήποτε οι εκλεκτοί του) θεωρούσαν ότι ήταν καλυμμένοι. Συνεπώς, δεν υπήρχε λόγος να προσαρμοστούν ή να αλλάξουν το σύστημα, παρά μόνο να το ‘θωρακίσουν’ ώστε να το διατηρήσουν τελικά απαράλλακτο. Μόνο που τελικά οι πολλές εγγυήσεις και θωρακίσεις βούλιαξαν –και εδώ– τον εγγυητή.

Τον μηχανισμό αυτό τον βλέπουμε ακόμη σε λειτουργία: Στην παραγωγή, στην εργασία, στις συντάξεις, στην κοινωνική πολιτική, στο περιβάλλον, στην Δικαιοσύνη. Προστατεύοντας τους λίγους τυχερούς, τους επιτρέπει να συνεχίσουν τις ίδιες συμπεριφορές που οδήγησαν σε αδιέξοδο και καταλήγει να κάνει την αλλαγή πορείας όλο και πιο δύσκολη.

Η μεταφορά της ‘μεγάλης αλήθειας’ στην οικονομία έχει να κάνει με την επαναφορά της ευθύνης και υπευθυνότητας στο άτομο και στην σχέση του με τη συλλογικότητα. Σε μια σειρά τομείς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι (α) το Κράτος αδυνατεί να παρέχει εγγυήσεις, ότι (β) αν δεν αναλάβει την ευθύνη ο ίδιος ο πολίτης ορισμένα πράγματα δεν πρόκειται να γίνουν. Και τέλος ότι (γ) η οικονομική ανάπτυξη συμβαδίζει με την άρση αποκλεισμών και την διεύρυνση της ελευθερίας.

Δέκα ασκήσεις στα νέα οικονομικά

Εμείς οι οικονομολόγοι δεν είμαστε τόσο οικονομικοί, όσο οι φιλόσοφοι:
Το «ένα μεγάλο», πρέπει να οδηγεί σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις- μεσοπρόθεσμους στόχους. Το κάθε μεγάλο ταξίδι ξεκινά με συγκεκριμένα βήματα.
Ακολουθεί μια προσωπική δεκάδα μεγάλων κατευθύνσεων με κάποιες άμεσες κινήσεις για να αρχίσει ο βηματισμός:

- Ριζικός περιορισμός του Κράτους σε αυτά που πραγματικά μπορεί και πρέπει να κάνει. Όλοι – εδώ και χρόνια – συμφωνούν στην θεωρία. Ας αρχίσουμε, λοιπόν, με κάποια άμεσα πρακτικά βήματα:

• Θέσπιση διϋπουργικών κλάδων δημοσίων υπαλλήλων που να μπορούν να μετατίθενται από υπουργείο σε υπουργείο. Αρχή θα πρέπει να γίνει με σώμα οικονομολόγων οι οποίοι θα υπηρετούν σε κάθε υπουργείο και θα καταρτίζουν και παρακολουθούν τον προϋπολογισμό.
• Στόχος σε 3 χρόνια να υπάρχει ένα ενιαίο δημοσιοϋπαλληλικό σώμα με δυνατότητα μετάθεσης υπαλλήλων από υπουργείο σε υπουργείο.
• Κατάργηση της στρατιωτικής θητείας και πώληση ή αξιοποίηση της πλειοψηφίας των στρατοπέδων.
• Κατάργηση υπηρεσιών ή ολόκληρων υπουργείων που δεν έχουν (ή δεν θα έπρεπε να έχουν) πλέον αντικείμενο.
• Εκκαθάριση δικαστικών υποθέσεων με αξιοποίηση δικαστικών εισαγωγής – είτε από την Κύπρο είτε από την συνταξιοδότηση με στόχο τον περιορισμό της αρνησιδικίας – αρχίζοντας από αστικές υποθέσεις.
• Υποχρεωτική επιμόρφωση δικαστικών στα οικονομικά.

- Αξιοποίηση της δυνατότητας συλλογικής αποταμίευσης στις συντάξεις. Το σύστημα συντάξεων έχει στόχο να προετοιμάζει για το μέλλον και όχι να διανέμει προνόμια σε μερικούς κλάδους σε βάρος άλλων. Διαμόρφωση ενός συστήματος που αποσύρει την κρατική εγγύηση/επιδότηση από τις υψηλότερες συντάξεις και το αφήνει να επικεντρωθεί στις χαμηλές εκεί που υπάρχει ανάγκη. Προετοιμάζεται ένα σύστημα ατομικών λογαριασμών ώστε να υπάρχει διαφάνεια και σαφήνεια και να επιτρέπει τον πραγματικό προγραμματισμό ζωής. Άμεσα βήματα:

• Θέσπιση ενιαίου συστήματος είσπραξης εισφορών για όλα τα Ταμεία ασφάλισης. Κατάργηση των συνεισπραττομένων εισφορών πλην αυτής του ΟΑΕΔ. (Στράτευσης,, ΔΛΟΕΜ, ΟΕΚ). Πλήρης Κατάργηση Εργατικής Εστίας, ΟΕΚ.
• (Μεσοπρόθεσμα) Καθορισμός της έννοιας του ‘κλαδικού προνομίου’. Μεταφορά του οικονομικού κόστους της διατήρησης όσων προνομίων είναι να διατηρηθούν στους ίδιους τους ωφελούμενους με ταυτόχρονη αποζημίωση του Δημοσίου.

- Μια πραγματική κοινωνική πολιτική – που ασχολείται με τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Η κοινωνική πολιτική πρέπει να δείξει ότι ασχολείται με τα μεγάλα προβλήματα και ότι δεν αποτελεί απλώς πρόσχημα χορήγησης προνομίων. Τώρα με την κρίση χρειάζεται περισσότερο παρά ποτέ:

• Ένα δίχτυ προστασίας και ενεργοποίησης ανέργων που βασίζεται στην εργασία και είναι ανεξάρτητο από τις ανακρίβειες του φόρου εισοδήματος.
• Έλεγχος δαπανών υγείας και πάταξη της διαπλοκής μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συστήματος. Ένα σύστημα υγείας που προάγει την υγεία και όχι την οικονομική θέση των προμηθευτών και των επαγγελματιών υγείας.
• Διαμόρφωση συστήματος ασφάλισης και παροχής φροντίδας. Θέσπιση νέου υποχρεωτικού κλάδου ασφάλισης μακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωμένων με 1% επί των αποδοχών. Πιστοποίηση ιδιωτικών δομών και επαγγελμάτων φροντίδας.

- Άρση αποκλεισμών. Εξασφάλιση συμμετοχής σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού που σήμερα αποκλείονται ή περιορίζονται σε δεύτερους ρόλους. Προστασία του εργαζομένου και όχι της θέσης εργασίας. Πραγματική ισότητα των φύλων, καταπολέμηση της ανεργίας των νέων

• Ευελιξία στην αγορά εργασίας. Δυνατότητα εργασίας με μειωμένο ωράριο για μητέρες, ηλικιωμένους, συνταξιούχους αναπηρίας και όποιον το επιθυμεί.
• Προαγωγή του εθελοντισμού και της εθελοντικής εργασίας ιδίως σε τομείς φροντίδας ή περιβάλλοντος.
• Κουπόνια για βρεφονηπιακή προστασία εξαργυρώσιμα σε δημοτικές ή ιδιωτικές πιστοποιημένες δομές επί ίσοις όροις.
• Ευκαιρίες κοινωνικής ένταξης μεταναστών. Προγράμματα προώθησης της ένταξης. Άνοιγμα της διαδικασίας χορήγησης ιθαγένειας.
• Τζαμί στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη.

- Επιχειρηματικότητα – Εργασία. Αντί υπερπροστασίας για τους τυχερούς και ασυδοσίας για τους πολλούς, προσαρμογή της προστασίας στο ίδιο επίπεδο για όλους.

• Περιορισμός του μεγάλου αριθμού φόρων στις επιχειρήσεις. Σημασία έχει το συνολικό ποσό που αφαιρείται και όχι πόσες ξεχωριστές ‘επιδρομές’ το εξασφαλίζουν.
• Φορολογική ελάφρυνση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων με στόχο μεσοπρόθεσμα να μεταβούμε σε φόρο επί της δαπάνης/ κατανάλωσης και όχι εισοδήματος
• Περιορισμός των οριακών συντελεστών του φόρου εισοδήματος σε 3 το πολύ.
• Ριζική απλούστευση του πτωχευτικού κώδικα.
• Αναβάθμιση των θεσμών εκπροσώπησης εργαζομένων – απαίτηση ελάχιστης στήριξης (απαρτίας) για την έναρξη κινητοποιήσεων.

- Περιβάλλον. Αλλαγή της αντίληψης ότι η προστασία του περιβάλλοντος συνίσταται απλώς σε μια σειρά από απαγορεύσεις. Η αναβάθμιση του περιβάλλοντος περνά μέσα από τον μηχανισμό της αγοράς και τα κίνητρα. Η αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ισορροπίας ισοδυναμεί με την αναδρομική είσπραξη ποσών/ επιβαρύνσεων και έτσι μπορεί να είναι πηγή μεγάλης δημοσιονομικής συμβολής.

• Εντάξεις στο σχέδιο πόλης περιοχών που είναι ήδη δομημένες.
• Πληρωμή για είσοδο αυτοκινήτων στον δακτύλιο σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο.
• Χρέωση του λιγνίτη στο πραγματικό του κόστους (μαζί με την ρύπανση) και αντανάκλαση αυτού στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.
• Περιβαλλοντικός φόρος στο CO2.
• Ποδήλατα στην Αθήνα!!

- Παιδεία – Εκπαίδευση – Κατάρτιση. Απελευθέρωση εξελίξεων με στόχο την συγκράτηση των φοιτητών στην Ελλάδα και την προσέλκυση ξένων. Η Παιδεία πρέπει να είναι λύση και όχι πρόβλημα.

• Τα αγγλικά αναγνωρίζονται ως επίσημη γλώσσα (χωρίς υποχρέωση μετάφρασης).
• Αγγλόφωνα και γενικότερα ξενόγλωσσα πανεπιστήμια.
• Καθιέρωση κουπονιών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
• Εξετάσεις που πιστοποιούν τις δεξιότητες και όχι την φοίτηση.

- Πολιτισμός-Δημιουργία. Η εκβιομηχάνιση στην Δύση οδηγεί σε ένα είδος καταναλωτικής κοινωνίας όπου το κεντρικό ζήτημα θα είναι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και η σύζευξη δημιουργικότητας- παραγωγής-κατανάλωσης. Η πολιτιστική παραγωγή μπορεί να καθοδηγεί και να αποτελεί την εμπροσθοφυλακή της μαζικής κατανάλωσης, φθάνει να αποβάλει την φοβικότητα απέναντι στην δημοφιλία.

• Έμφαση σε δημιουργικές δραστηριότητες και τέχνη στα σχολεία.
• Επέκταση των φοροαπαλλαγών για χορηγίες σε πολιτιστικές δραστηριότητες και εικαστικές πρωτοβουλίες.
• Ο πολιτισμός ως πόλος έλξης για τουρισμό, spin-offs, διακρατικές πρωτοβουλίες (π.χ. Biennale, φεστιβάλ χορού, κλπ).

- Τοπική αυτοδιοίκηση – τοπική υπευθυνότητα. Η αποκέντρωση υπάρχει όχι για να μετακυλύει κόστη και αποφάσεις σε άλλους (NIMBY – Not in my back yard) αλλά για να μπορεί να κατεβάζει το πεδίο λήψης αποφάσεων κοντά στον πολίτη. Η αποκέντρωση σημαίνει πάνω απ’ όλα οικονομική αυτοτέλεια.

• Κατάργηση των κεντρικών πόρων και αντικατάστασή τους με δημοτικούς φόρους επί του εισοδήματος και της περιουσίας.
• Κατάργηση των πάσης φάσης τοπικών μονοπωλίων και περιορισμών.
• Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να επωμιστεί το μεγαλύτερο τμήμα της πολιτικής κοινωνικής ένταξης.

- Κοινωνικός διάλογος – μια νέα κουλτούρα διαβούλευσης. Ο ‘κοινωνικός διάλογος’ έχει καταντήσει συνώνυμο του συντηρητισμού και της αγκύλωσης. Η Ελληνική κοινωνία έφτασε στο αδιέξοδο γιατί δεν συζητούσε ανοικτά για τα προβλήματά της και επομένως δεν παρήγαγε ιδέες, αφού απέκρυπτε το πρόβλημα. Πρέπει να ανοίξουν τα μυαλά, να ανοίξουν οι ορίζοντες, να δοκιμαστούν οι προθέσεις, να κυκλοφορήσουν οι ιδέες.

• Συμμετοχή των πανεπιστημίων και ερευνητών στο διάλογο σε θέματα της επιστήμης τους και των εφαρμογών της.
• Χορηγίες σε δεξαμενές σκέψης (think tanks) έχουν αντίστοιχη φορολογική μεταχείριση με φιλανθρωπικές χορηγίες.
• Ενθάρρυνση των διεθνών σχέσεων και επαφών των δεξαμενών σκέψης με αναλόγους στην Ευρώπη και ευρύτερα.
• Μεγάλα κεντρικά κυβερνητικά κτίρια σε αναζήτηση χρήσης (π.χ. παλαιό Υπουργείο Παιδείας) στεγάζουν δεξαμενές σκέψεις με συμβολικό ενοίκιο.
• Διαβούλευση με δεξαμενές σκέψεις και πανεπιστήμια σε κοινοβουλευτικές επιτροπές πριν κάθε νομοσχέδιο, αλλά και στον μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό.

Ο κατάλογος θα μπορούσε να επεκταθεί, τόσο προσθέτοντας άλλες κατευθύνσεις, όσο και άλλα μέτρα, πολλά εκ των οποίων περισσότερο ρηξικέλευθα από τα παραπάνω. Τα παραπάνω μέτρα – εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων – δεν ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Έχουν όλα προταθεί, μερικές φορές μελετηθεί αλλά μετά απορρίφθηκαν με το σκεπτικό «Στην Ελλάδα δεν γίνονται αυτά». Αναζήτηση στα συρτάρια ή στα αρχεία αυτών που δεν το βάζουν κάτω θα εντοπίσουν αυτά - αλλά και πολλά άλλα.

Αλλά αυτά είναι για τις αλεπούδες ανάμεσά μας – που ξέρουν πολλά και έξυπνα.

Για τους σκαντζόχοιρους υπάρχει μόνο ένα μάθημα – αλλά μεγάλο.

*Του Πλάτωνa Τήνιου, αναδημοσιεύθηκε από το protagon.gr, 6/5/2011, από την εξαιρετική στήλη "To Κίνημα 10". Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και σπούδασε στο Καίμπριτζ και στην Οξφόρδη. Διετέλεσε Ειδικός Σύμβουλος του Πρωθυπουργού από το 1996 ως το 2004. Ασχολείται ερευνητικά με την γήρανση του πληθυσμού, την κοινωνική πολιτική και τα δημόσια οικονομικά. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Ασφαλιστικό: μια μέθοδος ανάγνωσης, εκδόσεις Κριτική 2010.